Άκου ανθρωπάκο

«Δε σ’ αγαπούν ανθρωπάκο, σε περιφρονούν, επειδή περιφρονείς τον εαυτό του. Σε ξέρουν απ’ έξω κι ανακατωτά. Γνωρίζουν τις χειρότερες αδυναμίες σου, όπως θα έπρεπε να τις γνωρίζεις εσύ. Σε θυσίασαν σ’ ένα σύμβολο κι εσύ τους έδωσες τη δύναμη να σ’ εξουσιάζουν. Εσύ ο ίδιος τους αναγόρευσες αφεντικά σου και συνεχίζεις να τους στηρίζεις, παρόλο που πέταξαν τις μάσκες τους. Στο είπαν κατάμουτρα: “Είσαι και θα είσαι πάντα κατώτερος, ανίκανος να αναλάβεις την παραμικρή ευθύνη”. Κι εσύ τους αποκαλείς καθοδηγητές και σωτήρες και φωνάζεις “ζήτω, ζήτω”.»

Ο Βίλχελμ Ράιχ, ο αγαπημένος μαθητής του Φρόυντ και μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες φυσιογνωμίες της σύγχρονης εποχής, έγραψε το «Άκου Ανθρωπάκο» το 1946 και το δημοσίευσε το 1948. Στο κείμενο αυτό ο Ράιχ αναδεικνύει τη μικροπρέπεια και την αδυναμία του ανθρώπου να στηριχτεί στα πόδια του, να απαγκιστρωθεί από τους «σωτήρες» που διαρκώς του παρουσιάζονται και διαρκώς ακολουθεί με τα μάτια κλειστά και να πάψει επιτέλους να αναθέτει τις επιλογές ή τις πράξεις του σε αυτούς.

Ο ανθρωπάκος του Ράιχ είναι εσύ, εγώ και ο καθένας από εμάς. Είναι αυτός που όταν του δοθεί δύναμη και εξουσία, κάνει κατάχρηση ώστε να καταπατήσει και συνθλίψει τους συνανθρώπους του. Είναι αυτός που αισθάνεται «λαός» και έχει συνηθίσει να συνθλίβεται. Είναι ο καθημερινός άνθρωπος που καταπιέζεται ή επαναστατεί και παρά τη διαφορετικότητα στην ιδεολογία ή τη θρησκεία, εν τέλει μπορεί να δολοφονήσει τους «συντρόφους» του ή να ακολουθήσει τους εχθρούς του είτε στο όνομα της εξουσίας είτε της επιβίωσης.
Γι’ αυτό, ενώ μπορεί κι εκμεταλλεύεται στο έπακρο την αγάπη, τη δουλειά και τη γνώση των άλλων, δεν μπορεί ποτέ να δημιουργήσεις. Γι’ αυτό, την ευτυχία του μόνο να την κλέψει μπορεί, σαν διαρρήκτης μέσα στη βαθιά νύχτα.

Το κείμενο αυτό είναι μια κραυγή αγωνίας του Ράιχ για το φασισμό, της βαριάς εκείνης ασθένειας που έχει τη ρίζα του στο φόβο του ανθρωπάκου να κοιταχτεί στον καθρέφτη ώστε να δει τον εαυτό του και να απελευθερωθεί από τις αλυσίδες του. Ο ανθρωπάκος είναι καταπιεσμένος κοινωνικά και σεξουαλικά και μόνο με τη δική του θέληση θα πάψει να είναι. Έχει συνηθίσει το σκοτάδι, έχει συνηθίσει να ζει στην άγνοια και να αναθέτει σε άλλους να διαμορφώνουν τη ζωή του. Γι’ αυτό και το φως, όπως το βιβλίο αυτό, μπορεί να τον τυφλώσει. Γιατί δεν έχει συνηθίσει στην αλήθεια. Αλλά ο Ράιχ δε διστάζει να την ξεστομίσει.

Ο ανθρωπάκος, ωστόσο, είναι μεγάλος όταν παύει να είναι ανθρωπάκος. Ο στοχαστής δεν τον ισοπεδώνει. Αντιθέτως, ήταν από τους λίγους οραματιστές που αγαπούσε αληθινά τον άνθρωπο. Αυτός ήταν και ο λόγος που προσπάθησε να του δείξει την καταστροφικότητα του ανθρωπάκου. Όσο θα αρνούμαστε να κοιτάξουμε τον εαυτό μας και αποφεύγουμε τη θεραπεία μας, θα συνεχίζουμε να συρόμαστε πίσω από τους φαφλατάδες που έχουν τα ηνία της εξουσίας και να αισθανόμαστε ανίκανοι.

Το βιβλίο είναι γραμμένο απλά και συνειρμικά. Είναι ένα μάθημα ζωής. Για να το διαβάσεις, το μόνο που χρειάζεται είναι ανοιχτό μυαλό, να μη φοβάσαι την αλήθεια. Αν από την άλλη τη φοβάσαι, διάβασέ το και πάλι. Έτσι, μπορεί και να πάψεις να είσαι δειλός. Το σίγουρο είναι ότι η σύνδεση με το σήμερα έρχεται αναπόφευκτα. 67 χρόνια μετά, ο ανθρωπάκος είναι καλά ριζωμένος μέσα μας: είμαστε ακόμα σεξουαλικά και κοινωνικά καταπιεσμένοι, με το φασισμό να μας έχει χτυπήσει για τα καλά την πόρτα και την ελευθερία μας να την έχουμε παραδώσει στα χέρια κάποιων άλλων.

Άκου ανθρωπάκο, άκου και θα καταφέρεις να αλλάξεις όχι μόνο εσένα αλλά τον κόσμο ολόκληρο.

«Σε φοβάμαι, ανθρωπάκο. Σε τρέμω επειδή από σένα εξαρτάται το μέλλον της ανθρωπότητας. Σε φοβάμαι επειδή το κυριότερο μέλημά σου στη ζωή είναι να δραπετεύεις από τον εαυτό σου. Είσαι άρρωστος, ανθρωπάκο, άρρωστος βαριά. Δε φταις εσύ γι’ αυτό, μα έχεις υποχρέωση να γιατρευτείς. Θα ‘χες από καιρό αποτινάξει τα δεσμά σου, αν δεν ενθάρρυνες ο ίδιος την καταπίεση και δεν τη στήριζες άμεσα με τις πράξεις σου.»

Μαρία Πακτίτη